آداب و رسوم ماه مبارک رمضان در ابركوه

ندا هوشمند-کارشناس ارشد ایران شناسی

ابرکوه نمایندگی یزد فردا:ماه رمضان از دید گاه مردم، نه تنها در ایران، بلکه از نظر تمامی مسلمانان جهان، ماه بسیار مبارک ومقدسی به شمار می آید.

مسلمانان در هر جای جهان ،چند هفته قبل از حلول ماه مبارک رمضان ،خود را برای آمدن این ماه آماده می کنندو بر اساس آداب و رسوم منطقه خود، برای گرامیداشت این ماه تلاش میکنند، همچنین در طول این ماه نیز برنامه های مختلفی به اجراء در می آید.

در ابرکوه چندین هفته قبل از شروع ماه رمضان، مردم به تمیز کردن خانه و خرید مایحتاج ماه رمضان می پردازند.

در قدیم اگر ماه رمضان در زمستان یا پاییز بود مردم گوسفندی را که از تابستان برای اینکار پرواربندی کرده بودند ذبح کرده و به شکل قورمه (گوشت پخته ای که در پوست نگهداری می کنند و ماندگاری دارد) در می آوردند تا در ماه رمضان، از آن استفاده کنند.

عده ای نیز روز قبل از شروع ماه رمضان را روزه می گرفتند و این روزه را روزه پیشواز ماه مبارک رمضان می نامیدند، این روزه نوعی خوش آمد گویی به ماه رمضان و هدف از آن این بود که این مسئله را ابراز کنندکه نه تنها از آمدن ماه رمضان ناراحت نیستند، بلکه از آمدن آن راضی و خوشنودند، به طوری که روز قبل از شروع این ماه را نیز روزه می گیرند.

عده ای نیز روز قبل از شروع ماه رمضان را به بیرون شهر می رفتندوبه تفریح می گذراندند ،چون معتقد بودند به مدت سی روز به دلیل روزه گرفتن نمی توانند به تفریح بپردازندو این مراسم تفریح را کلوخ اندازون می گفتند که البته علت نامگذاری این روز مشخص نیست.

در شب آخر ماه شعبان، مردم برای رویت هلال ماه رمضان به پشت بام خانه ها یا مکان های مرتفع می روند تا هلال ماه را رویت کنند و از آمدن ماه رمضان مطمئن گردند.

فردی که ماه را رویت کرده بود سعی می کرد چشم خود را براجسام و افراد پاک و مقدس باز کند ، آن چنان که به چیزی نگاه نمی کرد و سپس به آب، که نشانه شفافیت و زلالیت است و ریشه تقدس آن را باید درایران باستان جستجو کرد، یا آینه، مظهر پاکی و روشنایی یا چهره کودکی به نشانه معصومیت، یا سید مومنی نگاه میکرد و اعتقاد مردم براین بود که نگاه کردن بر افراد و اجسام منحوس، سبب بدیمنی در این ماه می گردد و به عکس، نگاه به اجسام و افراد مقدس، میمون ومقدس است.

مردم در ماه رمضان در پی کسب ثواب ونیکی بوده و به هر شکلی سعی در انجام اعمال نیک وپسندیده دارند.

در قدیم که ساعتی برای بیدار شدن در سحرهای ماه رمضان وجود نداشت، عده ای از مردم، سحرگاهان به پشت بام منازل خود می رفتندو با صدای بلند به خواندن مناجات می پرداختند یا برای بیدار شدن مردم، در کوچه ها به طبل زدن می پرداختند.

برای بیدار شدن در سحر،همچنین همسایه ها به یکدیگر سفارش می کردند که برای سحری خوردن یکدیگر را بیدار کنند و هر شب کسی که بیدار می شد، دیگر همسایه ها را نیز بیدار می کردو با کوبیدن درب خانه ها وقت سحر را اعلام میکرد .

در طول روز نیز روزه داران به امور روزمره خود می پرداختند و گاهی به دلیل خستگی و بیداری سحر، امور روزمره با تاخیر شروع و از طرفی زودتر تمام می شد .

هنگام نماز مغرب، مردم بیشتر به مسجد می رفتند و پس از ادای نماز و افطار با خرما که در مسجد از سوی نمازگزاران پخش می شد، به خانه بر می گشتند.

انداختن سفره های افطاری و اطعام روزه داران، در این ماه رواج زیادی دارد و هر کس سعی می کند حتی به دانه خرمایی، روزه داری را مهمان کند.

نکته قابل توجه، طرد کردن روزه خواران از جامعه بود،افرادی که روزه خوار بودند مورد سرزنش قرار می گرفتندو با کنایه و طنز مورد تمسخر و بی مهری مردم قرار می گرفتند و در بین مردم رایج بود که می گفتند روزه خوار ، روزیتُ بخور و منظور از روزیتُ بخور این بود که، روزه خوار باید بمیرد و ارزش زندگی کردن ندارد.

در گذشته حتی در ملا عام، روزه خوار را تازیانه می زدند ،برخی اوقات، مردم از دست فرد روزه خوار چیزی نمی گرفتند و یا در ظرف او آب و غذا نمی خوردند و تا حد یک کافر، وی را نجس می شمردند.

یکی از آداب ماه رمضان که در ابرکوه مرسوم بود و اینک نیز کمابیش این رسم ادامه دارد، بردن عروس در سال اول ازدواج، به مسجد محله همسرش بود.

مادر داماد با تهیه چادر و جانماز برای بردن عروس به مسجد، از پدر و مادر وی کسب اجازه می کرد و شبی که عروس را به مسجد می بردند، مادر داماد به پخش شیرینی در میان مردم می پرداخت و به نوعی می توان گفت که این کار، معرفی عروس به افراد محله داماد بود.

مردم در 15 رمضان که برابر با میلاد امام حسن (ع) بود، برای بر آورده شدن حاجات خود، نذر می کردند و نذر رایج در این روز، نان صلواتی بود .

در این روز، فرد حاجتمند برای بر آورده شدن حاجت خود یا پس از اینکه مشکلش گشوده شد، پول پخت یک روز نان را به نانوایی می داد تا به مردم نان مجانی بدهد و مردم در قبال گرفتن این نان، صلوات می فرستادند که این رسم همچنان رایج است.

در شب های قدر و شهادت امیر المومنین (ع)، مردم برای احیای این شب، در مساجد جمع می شدند و به خواندن دعا و مناجات می پرداختند .

اهمیت بیداری این شب در نظر مردم، اینقدر زیاد بود که با خود خوراکی به مسجد می آوردند تا خوابشان نبرد و برای بیدار ماندن کودکان در این شب، مدام صورت آن هارا می شستند.

مردم بنابر آموزه های دینی، معتقد بودند که سرنوشت نوزادی که در این سال به دنیا می آید و کسی که در این سال می میرد در این شب هانوشته می شود وبنابراین، باید این شب هارا بیدار ماند و به دعاپرداخت.

در شب نوزدهم ماه رمضان که شب ضربت خوردن حضرت علی (ع) است، مردم برا ی برآورده شدن حاجات خود شیر نذر می کنند، زیرا بر این اعتقاد بودندکه شمشیر ابن ملجم زهر آلود بوده و یتیمان برای درمان امام (ع) برای ایشان شیر آورده بودند و بر این اساس پخش شیر در این شب امری مرسوم است.

یکی دیگر از مناسبت های ماه مبارک رمضان که برای مردم در ابرکوه و دیگر نقاط ایران دارای اهمیت بود، شب بیست و هفت ماه رمضان بوده که به روایات تاریخی وباور عموم این شب، شب کشتن ابن ملجم قاتل امام علی (ع)بوده و مردم در این شب به شادی و سرور می پرداختند .

در ابرکوه این شب را شب دوست می گفتند و در این شب، پسر بچه ها چادر به سر می کردند، به طوری که شناخته نشوند و به در خانه ها می رفتند و تقاضای خوراکی میکردند وصاحب خانه ظرف آنان را ازآجیل و شیرینی پر میکرد .

مردم معتقد بودند اگر صاحب خانه بتواند چادر یکی از پسرها را کنار بزند و اورا بشناسد حاجتش برآورده می شود.

این رسم بنابر این باور شکل گرفته است که، شیعیان خبر کشته شدن ابن ملجم را اینطور به یکدیگر دادند و به صورت ناشناس به درب منازل می رفتند و از مرگ ابن ملجم یکدیگر را آگاه می کردند.

از دیگر مراسم این شب، خوردن کله پاچه بود .

این رسم دربسیاری از نقاط ایران رایج بوده و هست، مثلا در بجنورد، افراد خانواده در شب بیست و هفتم ماه رمضان دور هم جمع می شدند وزنان لباس های زیبا وبا رنگ های شاد می پوشیدند و برا ی افطار کله پاچه می خوردند و کله را نمادی از سر ابن ملجم می دانستند و هر کسی برای اینکه تنفر خود را از ابن ملجم نشان دهد با چاقو ضربه ای به کله گوسفند میزد و در آخر، ته مانده آن را جلوی اردکی که روبان قرمز به گردنش بسته بودند می انداختند و آن را نمادی از مرغی که ازآسمان آمد و گوشت ابن ملجم را خورد می دانستند. ( به نقل از( رمضان درفرهنگ مردم، انتشارات سروش)

یکی دیگر از مراسمات ماه مبارک رمضان، دوختن کیسه مراد است که زنان دربین نماز ظهر و عصر روز بیست و هفتم ماه رمضان، درمسجد می دوزند و داخل آن را سکه ای می گذارند و این سکه را به نشانه برکت در کیف خود می گذارند و معتقدند حاجت های آنها تا سال دیگر، با دوختن کیسه مراد برآورده می شود.

شب عید فطر، مردم در مساجد جمع می شوند و با ماه مبارک وداع می کنند و دعای الوداع می خوانند.

روز عید فطر نیز مردم پس از اقامه نماز، برای تبریک عید به خانه بزرگان فامیل و همسایه ها می رفتند.

مردم در ابرکوه در این روز، آش محلی به نام آش جو که ترکیبی از جو ، چغندر ، کدو و سیرابی و سرکه بود تهیه می کردند و براین باور بودند که پس از یک ماه روزه داری ،معده انسان خشک می شود و نمی تواند غذای پر حجم را هضم کند و خوردن این آش معده را نرم می کند.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا